فریمان (ایتونا) – سد تاریخی فریمان، یکی از آثار باستانی ارزشمند استان خراسان رضوی، با چالشی جدی مواجه شده است؛ به‌طوری‌که نیمی از ظرفیت این سد را رسوبات پر کرده‌اند. این مسئله نگرانی‌های فراوانی را در میان مسئولان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و منابع آبی به‌وجود آورده است.
تاریخچه و اهمیت سد فریمان
سد فریمان که در شهرستان فریمان واقع شده است، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سدهای ایران شناخته می‌شود. این سازه باستانی نه‌تنها نقش مهمی در مدیریت منابع آبی منطقه داشته، بلکه به‌عنوان نمادی از مهندسی و دانش فنی گذشتگان مورد توجه است.
اظهارات نماینده مجلس
به گزارش جام جم آنلاین، نماینده فریمان، سرخس، احمدآباد و رضویه در مجلس شورای اسلامی با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی سد فریمان، اظهار داشت:
«متأسفانه نیمی از سد تاریخی فریمان را رسوب گرفته است.»
وی با تأکید بر لزوم توجه جدی به این مسئله، خواستار اقدامات فوری برای رفع این مشکل شد.
عوامل مؤثر در رسوب‌گذاری
کارشناسان حوزه آب و محیط‌زیست معتقدند که عوامل متعددی در افزایش رسوب‌گذاری سد فریمان نقش داشته‌اند، از جمله:
-
فرسایش خاک در حوضه آبریز سد به دلیل تخریب پوشش گیاهی و چرای بی‌رویه دام‌ها.
-
ورود رسوبات ناشی از سیلاب‌ها و بارش‌های شدید.
-
عدم لایروبی منظم و نگهداری نامناسب از سد در سال‌های اخیر.
پیامدهای رسوب‌گذاری برای سد فریمان
انباشت رسوبات در سد فریمان می‌تواند پیامدهای منفی متعددی به‌دنبال داشته باشد، از جمله:
-
کاهش ظرفیت ذخیره‌سازی آب و در نتیجه کاهش تأمین آب کشاورزی و شرب منطقه.
-
افزایش خطر سرریز شدن سد در مواقع بارندگی شدید و احتمال بروز سیلاب.
-
تأثیر منفی بر اکوسیستم آبی و کاهش کیفیت آب ذخیره‌شده.
اقدامات پیشنهادی برای مقابله با رسوب‌گذاری
برای مقابله با مشکل رسوب‌گذاری در سد فریمان، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
-
لایروبی منظم سد: اجرای برنامه‌های دوره‌ای لایروبی برای برداشت رسوبات انباشته‌شده و افزایش ظرفیت مفید سد.
-
مدیریت حوضه آبریز: اجرای پروژه‌های آبخیزداری و کنترل فرسایش خاک در مناطق بالادست سد به‌منظور کاهش ورود رسوبات.
-
تثبیت پوشش گیاهی: کاشت درختان و احیای پوشش گیاهی در حوضه آبریز برای کاهش فرسایش خاک و جلوگیری از ورود رسوبات.
-
نظارت و پایش مستمر: ایجاد سیستم‌های نظارتی برای پایش مداوم وضعیت سد و تشخیص به‌موقع مشکلات.
لزوم توجه به میراث فرهنگی و طبیعی
سد فریمان نه‌تنها به‌عنوان یک منبع آبی حیاتی برای منطقه، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران اهمیت دارد. بنابراین، حفاظت و نگهداری از این سازه باستانی باید در اولویت برنامه‌های مسئولان قرار گیرد.
با توجه به اهمیت سد تاریخی فریمان و نقش آن در تأمین آب و میراث فرهنگی منطقه، اقدامات فوری و مؤثر برای رفع مشکل رسوب‌گذاری و حفاظت از این سازه ارزشمند ضروری است. همکاری نزدیک بین نهادهای دولتی، محلی و جوامع محلی می‌تواند در حفظ و احیای این میراث گران‌بها مؤثر باشد.