هراسکان؛ گنجینه‌ای ساسانی در انتظار کاوش
شناسایی و اهمیت تاریخی هراسکان
منطقه باستانی «هراسکان» در شرق آران و بیدگل یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود که به‌تازگی از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی، اهمیت تاریخی خود را آشکار کرده است. کشف بقایای آتشکده‌ای از دوران ساسانی و دوران انتقالی به دوره اسلامی، این منطقه را به یکی از استثنایی‌ترین مراکز نیایشی ساسانی تبدیل کرده است.
با توجه به اینکه شهر هراسکان در منابع تاریخی مانند نوشته‌های ابونعیم اصفهانی و مافروخی ذکر شده است، این منطقه قدمت و ارزش بالایی در تاریخ ایران دارد. جواد حسین‌زاده، مدیر پایگاه میراث فرهنگی «ویگُل»، تأکید دارد که حفاظت و مرمت این آثار باید در اولویت قرار گیرد تا از تخریب و فراموشی این گنجینه‌های باارزش جلوگیری شود.
محوطه هراسکان نمونه‌ای از تاریخ پنهان ایران است که با بهره‌گیری از مطالعات تاریخی و علمی، می‌توان به درک بهتری از شیوه زندگی، فرهنگ و ساختارهای اجتماعی دوران ساسانی و اسلامی رسید. این منطقه به‌عنوان پلی میان دو دوره تاریخی، قابلیت معرفی به جهان به‌عنوان یک مقصد گردشگری منحصربه‌فرد را دارد.
کاوش‌های باستان‌شناسی؛ کلید فهم تاریخ گمشده
کاوش‌های انجام‌شده در هراسکان به کشف آثار ارزشمندی همچون کتیبه‌ای به خط پهلوی و آثار مرتبط با آتشکده بهرام منجر شده است. این کتیبه بر روی صندلی‌های سنگی موبدان حک شده و از اهمیت نیایشی آتش در دوران ساسانی حکایت دارد. همچنین پایه‌های ستون‌های گچ‌بری شده و نقش‌های گل نیلوفری به‌خوبی نشان‌دهنده هنر و فرهنگ این دوران است.
وجود این آثار نشان‌دهنده آن است که هراسکان نه‌تنها یک مرکز نیایشی بلکه احتمالاً یک مرکز سیاسی و فرهنگی مهم در دوران ساسانی بوده است. کشف سفالینه‌های با نقش مهره‌ای و زرین‌فام از دوران میانه اسلام، تنوع فرهنگی و تمدنی این منطقه را اثبات می‌کند.
بااین‌حال، برای درک کامل از نقش هراسکان در تاریخ، نیازمند کاوش‌های تکمیلی و گسترده‌تر هستیم. همکاری با دانشگاه‌های داخلی مانند دانشگاه کاشان و بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی می‌تواند به کشف جزئیات بیشتری از این محوطه منجر شود.
ضرورت حفاظت و مرمت آثار باستانی
حفاظت از محوطه‌های تاریخی مانند هراسکان، برای جلوگیری از تخریب ناشی از عوامل انسانی و طبیعی، بسیار حیاتی است. به گفته جواد حسین‌زاده، برای حفاظت بهتر، مرمت آثار کشف‌شده باید در اولویت قرار گیرد. استفاده از مواد مرمتی و روش‌های علمی، بقای این آثار را تضمین می‌کند و امکان انجام مطالعات عمیق‌تر را فراهم می‌آورد.
مرمت و حفاظت از این آثار همچنین می‌تواند بستری برای توسعه گردشگری در منطقه باشد. ایجاد امکانات بازدید و نمایش آثار در محیطی مناسب، گردشگران داخلی و خارجی را به بازدید از این منطقه ترغیب می‌کند. این امر نه‌تنها به رونق گردشگری منطقه کمک می‌کند، بلکه آگاهی عمومی را درباره اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی افزایش می‌دهد.
نمایشگاه دائمی آثار هراسکان؛ فرصتی برای معرفی فرهنگ ایران
ایجاد نمایشگاه دائمی در جوار محوطه هراسکان، گامی ارزشمند در معرفی این میراث به مردم ایران و جهان است. آثار به نمایش گذاشته‌شده، ازجمله سفالینه‌های ساسانی، کتیبه‌ها و ابزار نیایشی، گوشه‌ای از تاریخ پربار این منطقه را به نمایش می‌گذارد. این نمایشگاه با هزینه ۱۰۰ میلیارد ریالی و با حمایت شهرداری آران و بیدگل احداث شده است.
نمایشگاه هراسکان می‌تواند به‌عنوان یک مرکز آموزشی و پژوهشی نیز عمل کند. محققان و دانشجویان می‌توانند با مطالعه این آثار، به تحلیل عمیق‌تری از فرهنگ و تاریخ دوران ساسانی و اسلامی دست یابند. همچنین برگزاری برنامه‌های فرهنگی و گردشگری در کنار این نمایشگاه، به جذب بازدیدکنندگان بیشتر کمک خواهد کرد.
نقش هراسکان در تاریخ منطقه
براساس منابع تاریخی، شهر ساسانی هراسکان در سده نهم هجری به دلایلی نامعلوم متروک شد. این محوطه باستانی بعدها توسط تاریخ‌شناسان و باستان‌شناسان شناسایی شد و به‌عنوان هراسکان گمشده معرفی گردید. این کشف، نه‌تنها به روشن شدن بخشی از تاریخ ایران کمک کرده، بلکه ارزش این منطقه را به‌عنوان یک میراث ملی و جهانی برجسته ساخته است.
همکاری میان نهادهای دولتی و دانشگاهی، به‌ویژه دانشگاه کاشان، در توسعه مطالعات و کاوش‌های هراسکان نقشی کلیدی ایفا کرده است. این همکاری می‌تواند به برنامه‌ریزی برای آینده این منطقه و همچنین معرفی آن به‌عنوان یک مرکز گردشگری فرهنگی کمک کند.
نتیجه‌گیری
منطقه باستانی هراسکان، با دارا بودن آثار منحصربه‌فرد از دوران ساسانی و اسلامی، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود. حفاظت، مرمت و معرفی این منطقه می‌تواند به رونق گردشگری و ارتقای آگاهی عمومی درباره میراث فرهنگی کشور کمک کند. اجرای کاوش‌های تکمیلی و بهره‌گیری از دانش بین‌المللی، به فهم بهتر نقش تاریخی و فرهنگی هراسکان منجر خواهد شد.