نقش زیارتگاه‌های مازندران در جذب گردشگران مذهبی
اهمیت گردشگری مذهبی
به گزارش پایگاه خبری ایتونا به نقل از پایگاه خبری جام جم آنلاین، گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری است که با توجه به اعتقادات و باورهای مردم، تأثیر بسزایی در معرفی تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های اعتقادی دارد. استان مازندران با دارا بودن زیارتگاه‌های فراوان، یکی از مقاصد مهم گردشگری مذهبی در ایران محسوب می‌شود.
زیارتگاه‌های مازندران با معماری زیبا و منحصر به فرد خود، نقش مهمی در جذب گردشگران مذهبی ایفا می‌کنند. این اماکن مقدس، نه تنها محلی برای عبادت و نیایش هستند، بلکه به عنوان مراکزی فرهنگی و اجتماعی نیز شناخته می‌شوند.
نقش علویان در تاریخ مازندران
مازندران که در گذشته بخشی از طبرستان بزرگ بوده، به دلیل شرایط خاص اقلیمی و دوری از مرکز خلافت عباسی، به یکی از پناهگاه‌های علویان و مرکز حکومت آنها تبدیل شد. علویان در این منطقه نخستین دولت شیعی ایران را تأسیس کردند و زیارتگاه‌های فراوانی برای فرزندان امامان و سادات حسنی و حسینی ساختند.
این زیارتگاه‌ها، به دلیل احترام و ارادت مردم به سادات و امامزادگان، با معماری بومی و استفاده از چوب به عنوان ماده اصلی ساخته شده‌اند. هنرمندان محلی با استفاده از خطوط کوفی، ثلث و بنایی، آیات قرآنی و احادیث را بر روی صندوق‌های چوبی و کتیبه‌نگاری‌ها حکاکی کرده‌اند.
معماری مذهبی و هنری زیارتگاه‌ها
در استان مازندران، معماری زیارتگاه‌ها از متنوع‌ترین و ماندگارترین نوع معماری‌های اسلامی پس از مساجد است. این معماری، به دلیل استفاده از چوب و کنده‌کاری‌های هنری، دارای ویژگی‌های خاص و بی‌نظیری است که گردشگران را مجذوب خود می‌کند.
زیارتگاه‌ها در این منطقه به دلیل مرکزیت داشتن در شهرها، نه تنها محلی برای عبادت و نیایش هستند، بلکه به عنوان خاستگاه رویدادهای دینی و مناسبت‌های اجتماعی نیز محسوب می‌شوند. این اماکن به‌خاطر مرکزیت‌داشتن در شهرهای ایرانی، نقشی اساسی در توسعه فرهنگی و اجتماعی این مناطق دارند.
تأثیر زیارتگاه‌ها بر توسعه گردشگری
استان مازندران با داشتن زیارتگاه‌های متعدد، ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران مذهبی و حتی جهانگردان دارد. این استان با بهره‌گیری از معماری بومی و هنری، توانسته است زیارتگاه‌هایی با ارزش‌های تاریخی و فرهنگی بالا ایجاد کند که می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری ایفا کند.
ساخت زیارتگاه‌ها در مازندران باعث به‌وجود آمدن نوعی هنر مذهبی شده که از معماری بومی منطقه سود می‌جوید. این زیارتگاه‌ها، با استفاده از چوب و کتیبه‌نگاری‌های قرآنی و مذهبی، ارزش‌های دینی و فرهنگی این منطقه را به نمایش می‌گذارند.
ارزش‌های معماری و هنری زیارتگاه‌های مازندران
یکی از ارکانی که باعث جلب زائران به زیارتگاه‌ها می‌شود، معماری این مناطق است. در ایران معماری مقابر امامزادگان از متنوع‌ترین و ماندگارترین نوع معماری پس از مساجد محسوب می‌شود. ساخت این نوع بناها در ایران به خاطر گرایش‌های شیعی، نسبت به دیگر کشورهای اسلامی مشهودتر است و می‌توان با مطالعه آثار و بناهای آن و فرآیند شکل‌گیری و تغییرات آن در یک جامعه، تحولات آن را مورد ارزیابی قرار داد.
ارتباط معماری بومی و هنر مذهبی
معماری زیارتگاه‌ها در مازندران به دلیل مرکزیت داشتن در شهرهای ایرانی، خاستگاه رویدادهای مختلف دینی و مناسبت‌های خاص اجتماعی هستند و حیات فرهنگی جامعه بر پایه آنها استوار است. این اماکن به‌خاطر مرکزیت‌داشتن در شهرهای ایرانی، از پایه‌های اساسی تشکیل و احداث اولیه و حتی توسعه شهرها بوده است. استان مازندران از منظر برخورداری از زیارتگاه‌ها بسیار غنی است و پتانسیل مستعدی برای پذیرش مسافران دارد و منطقه مناسبی برای پذیرش زائران و حتی جهانگردان است.
تاریخچه زیارتگاه‌های مازندران
استان مازندران در طبرستان بزرگ قرار داشته و به دلیل شرایط خاص اقلیمی، همواره پذیرای امواج خروشان تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شکل‌گرفته در سایر نواحی ایران بوده است. این منطقه در میان کوه‌های البرز و دریای خزر واقع بود و شامل کل استان مازندران، بخش‌هایی از استان گلستان، شرق و شمال استان تهران و شمال استان سمنان بود. طبرستان به‌خاطر دوری از مرکز خلافت عباسی به یکی از پناهگاه‌های علویان و مرکز حکومت آنها تبدیل شد و علویان در این محل نخستین دولت شیعی ایران را تاسیس کردند.
تأثیر سادات حسنی و حسینی در مازندران
نفوذ تشیع و روند پذیرش آن در میان مردم این منطقه و سپس گسترش آن در شرایط مناسب به نقاط دیگر، بسیار بیش از دیگر نقاط ایران است. بخشی از این منطقه پس از حمله مغول به‌تدریج مازندران نامیده شد که به‌خاطر برخورداری از شرایط مناسب از جمله راه کوهستانی و صعب‌العبور، پذیرای قدوم برخی از سادات حسنی و حسینی نیز گردید. این سادات در همین سرزمین زندگی کردند و وفات یافتند. مردم این منطقه که برای آنها ارزش و احترام خاصی قائل بودند، برای‌شان مزار و زیارتگاه ساختند و نام و آوازه آنها را بلند کردند. ساخت این زیارتگاه‌ها باعث به‌وجود آمدن نوعی هنر مذهبی در این مناطق شد که از معماری بومی منطقه سود می‌جست.
استفاده از هنر چوب در معماری زیارتگاه‌ها
مازندران به‌خاطر قرار داشتن در شرایط جغرافیایی مرطوب و مجاورت با دریا و کوهستان، از ذخایر انبوه چوب برخوردار بود و از همین‌رو این استان از مناطقی است که در آن آثار هنری چوبی، از جمله منبت و معرق و کتیبه‌نگاری نیز به‌وفور دیده می‌شود. سازندگان و هنرمندان این بارگاه‌ها برای ساخت این اماکن از چوب به‌عنوان ماده اصلی استفاده کردند. هرچه که سادات و امامزادگان نزد مردم این منطقه محترم‌تر بودند، بارگاهی که برای‌شان ساخته می‌شد، رفیع‌تر و به‌یاد‌ماندنی‌تر می‌شد.
تأثیر هنرهای مذهبی بر معماری زیارتگاه‌ها
هنرمندان این اماکن مقدس علاقه و تأکید زیادی داشتند تا اندیشه‌های مذهبی و انتزاعی را به‌صورت واقعی نشان دهند و از آن برای تزیین زیارتگاه‌ها استفاده کنند. بنابراین استفاده از متون قرآنی و مذهبی در کتیبه‌نگاری و صندوق‌های چوبی دارای اقبال بسیاری بود. این هنرمندان از خطوط کوفی، ثلث و بنایی برای مکتوب‌کردن آیات استفاده می‌کردند و آیات به‌کار رفته قرآن در آنها، سوره یاسین، آیت‌الکرسی، صلوات، احادیث و حتی متون غیر‌مذهبی بودند.
اهمیت صندوق‌های چوبی در زیارتگاه‌ها
صندوق‌های تزیینی یکی از اجزای زیارتگاه‌های این استان محسوب می‌شود. این صندوق‌ها در دوره‌ای موسوم به مرعشیان در قرون ششم و هفتم هجری ساخته شدند. مرعشیان از حکومت‌های محلی و شیعه در منطقه طبرستان بود که بنیانگذار آن، سید‌قوام‌الدین مرعشی از عالمان و عابدان شیعه محسوب می‌شد. او با قدرتی که کسب کرده بود، توانست بر ظلم و جور حاکمان محلی پیروز شود و دولتی بر پایه اعتقادات تشیع دوازده‌امامی بنا کند.
اهمیت گردشگری مذهبی در مازندران
زیارتگاه‌ها قطب مرکزی گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند و اکثرا مدفن فرزندان امامان در ایران هستند. این اماکن از قداست خاصی برخوردارند و نزد مردم جایگاه ویژه‌ای دارند. ساخت زیارتگاه در استان مازندران قدمتی دیرینه دارد و به دوره ایلخانی و پس از آن بازمی‌گردد. این زیارتگاه‌ها شامل دو بخش بیرونی و درونی است که بخش بیرونی آن نسبت به دیگر نقاط ایران از سادگی برخوردار است و پیچیدگی‌ها و تزیینات بقاع به بخش درونی این اماکن معطوف می‌شود. تزیینات ابعاد مختلف این زیارتگاه‌ها با توجه به مصالح در دسترس، در راستای گسترش دین اسلام و تشیع بوده و جنبه‌های زیبایی‌شناختی هنرهای به‌کار رفته در خلق این ابعاد، نشان‌دهنده این امر هستند
تزیینات و هنرهای مذهبی در صندوق‌ها
خوشبختانه تعدادی از صندوق‌های چوبی به سبب اعتقادات مردم منطقه مازندران حفظ شده‌اند. وفور ماده اولیه این صندوق‌ها که چوب است، استفاده از این ماده گران‌بها را توجیه می‌کند. در این صندوق‌ها کنده‌کاری‌هایی به شکل نقوش هندسی و تزئیناتی مانند تکنیک گره‌چینی گیاهی دیده می‌شود. همچنین به‌طور معمول روی صندوق، نام سازنده، تاریخ ساخت و بانی ساخته‌شدن صندوق به‌چشم می‌خورد. نمونه‌های اولیه صندوق‌ها بسیار ساده و بدون نوشته بودند و رفته‌رفته نقوش هندسی و گیاهی و اسلیمی برای تزیین صندوق‌ها اضافه به‌کار گرفته شدند.
تغییرات در طراحی صندوق‌ها در طول زمان
گذشت زمان در ساخت صندوق‌ها تأثیر گذاشت و باعث بزرگ‌تر و بلندتر شدن ابعاد آنها شد. در اواخر دوره مرعشیان، صندوق‌ها به ضریح تبدیل شدند و تزیینات نوین همچون نقش بدیع فلس ماهی که بیانگر مهارت هنرمند در خلق هنری است، به تزیینات پیشین اضافه شد. متأسفانه حکومت مرعشیان نتوانست در برابر تندباد حملات تیمور دوام بیاورد و با یورش او به ناحیه طبرستان، رونق و شکوه آن به افول گرایید.
زیارتگاه‌ها، محل اقبال عمومی
گردشگری مذهبی قدمت و اهمیتی دیرینه در جهان دارد که قادر است اندیشه‌های دینی را رواج دهد و قطب‌های اقتصادی را در کشور به‌وجود بیاورد. زیارتگاه‌ها قطب مرکزی گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند و اکثراً مدفن فرزندان امامان در ایران هستند. این اماکن از قداست خاصی برخوردارند و نزد مردم جایگاه ویژه‌ای دارند. ساخت زیارتگاه در استان مازندران قدمتی دیرینه دارد و به دوره ایلخانی و پس از آن بازمی‌گردد.
ویژگی‌های زیارتگاه‌های مازندران
این زیارتگاه‌ها شامل دو بخش بیرونی و درونی هستند. بخش بیرونی نسبت به دیگر نقاط ایران ساده‌تر است و پیچیدگی‌ها و تزیینات بقاع به بخش درونی این اماکن معطوف می‌شود. تزیینات ابعاد مختلف این زیارتگاه‌ها با توجه به مصالح در دسترس، در راستای گسترش دین اسلام و تشیع بوده و جنبه‌های زیبایی‌شناختی هنرهای به‌کار رفته در خلق این ابعاد، نشان‌دهنده این امر هستند.
معرفی و تبلیغ زیارتگاه‌ها
برای جذب بیشتر گردشگران، ضروری است که زیارتگاه‌های مازندران به درستی معرفی و تبلیغ شوند. استفاده از فناوری‌های نوین و تبلیغات در فضای مجازی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی و جذب زائران کمک کند.
تحلیل سازنده و انتقادی: با توجه به ظرفیت بالای مازندران در زمینه گردشگری مذهبی، ضروری است که به مرمت و حفاظت از زیارتگاه‌ها و آثار تاریخی این منطقه توجه ویژه‌ای شود. همچنین، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تبلیغات مؤثر می‌تواند به جذب بیشتر گردشگران کمک کند. همکاری نهادهای مختلف و حمایت از طرح‌های توسعه‌ای می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء صنعت گردشگری مذهبی در این استان ایفا کند.
راهکارها:
-
مرمت و حفاظت از زیارتگاه‌ها: برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های مرمت و حفاظت از زیارتگاه‌ها برای جذب بیشتر گردشگران.
-
استفاده از فناوری‌های نوین: بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تبلیغات در فضای مجازی برای معرفی جاذبه‌های گردشگری مذهبی.
-
تقویت زیرساخت‌های گردشگری: توسعه و تقویت زیرساخت‌های گردشگری در مازندران برای فراهم کردن تسهیلات مناسب برای زائران.
-
برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی: برگزاری رویدادها و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی در زیارتگاه‌ها برای جذب بیشتر گردشگران.
-
حفظ و ترویج ارزش‌های دینی و فرهنگی: ترویج ارزش‌های دینی و فرهنگی از طریق کتیبه‌نگاری‌ها و معماری‌های زیبا در زیارتگاه‌ها.
-
همکاری نهادهای مختلف: جلب همکاری نهادها و سازمان‌های مختلف برای حمایت از طرح‌های توسعه‌ای در زمینه گردشگری مذهبی.
-
آموزش و پرورش نیروی انسانی: آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص در حوزه گردشگری مذهبی برای ارائه خدمات با کیفیت به زائران.
منبع: پایگاه خبری جام جم آنلاین