حال ناخوش دماوند عروس کوه‌های ایران: تهدیدات زیست‌محیطی
تهران- [محمد اسماعیل ارجمندی]
کوه دماوند، به عنوان بلندترین قله ایران و یکی از نمادهای طبیعی کشور، با تهدیدات زیست‌محیطی جدی مواجه شده است. فعالیت‌های انسانی نامناسب، تغییرات اقلیمی و عدم توجه به حفاظت از این منطقه، منجر به تخریب محیط زیست دماوند شده است. این مشکلات نه تنها تهدیدی برای مناظر طبیعی و حیات وحش منطقه هستند بلکه می‌توانند تأثیرات منفی بلندمدتی بر توسعه پایدار و گردشگری ایران داشته باشند.
تخریب محیط زیست و فعالیت‌های انسانی مخرب
یکی از اصلی‌ترین مشکلات کوه دماوند، تخریب محیط زیست ناشی از فعالیت‌های انسانی است. ساخت‌وسازهای غیرمجاز و بهره‌برداری‌های غیراصولی از منابع طبیعی این منطقه، تاثیرات منفی چشمگیری بر اکوسیستم دماوند داشته‌اند. فعالیت‌های معدنی و استخراج سنگ‌های گرانیت از دماوند باعث تخریب زمین‌های این منطقه و زیستگاه‌های حیوانات محلی شده است. همچنین، گردشگری بی‌رویه و تجمع زباله‌ها توسط گردشگران به شدت به محیط زیست دماوند آسیب رسانده است.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، فعالیت‌های معدنی در این منطقه است. استخراج سنگ‌های معدنی و گرانیت از دماوند باعث شده تا زمین‌های این منطقه آسیب‌های جبران‌ناپذیری ببیند. این تخریب‌ها نه تنها زیبایی طبیعی دماوند را از بین برده‌اند بلکه زیستگاه‌های حیوانات محلی را نیز به خطر انداخته‌اند. قطع بی‌رویه درختان و نابودی پوشش گیاهی نیز از عوامل دیگری است که به تخریب بیشتر این منطقه منجر شده است.
فعالیت‌های گردشگری بدون مدیریت نیز به شدت به محیط زیست دماوند آسیب رسانده است. تجمع زباله‌ها و تخریب منابع طبیعی توسط گردشگران، وضعیت این منطقه را بحرانی‌تر کرده است. عدم وجود زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت گردشگران، باعث شده تا محیط زیست دماوند تحت فشار بیشتری قرار گیرد. علاوه بر این، نبود قوانین سختگیرانه و نظارت‌های کافی بر رفتارهای گردشگران، به تخریب بیشتر این منطقه دامن زده است.
در نهایت، عدم توجه به قوانین حفاظت از محیط زیست و اجرای ناقص آن‌ها نیز یکی از دلایل اصلی تخریب دماوند است. با وجود قوانین موجود، نظارت کافی بر اجرای آن‌ها صورت نمی‌گیرد و این مسئله باعث ادامه‌دار شدن روند تخریب شده است. این موضوع نیازمند توجه بیشتر و همکاری میان دولت و جوامع محلی است تا اقدامات مؤثری برای حفاظت از این منطقه انجام شود.
تغییرات اقلیمی: تهدیدات نوظهور
تغییرات اقلیمی یکی دیگر از عواملی است که به وضعیت ناخوش دماوند دامن زده است. کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما، منجر به خشک شدن منابع آبی و کاهش پوشش گیاهی در این منطقه شده است. این تغییرات اقلیمی نه تنها بر تنوع زیستی دماوند تأثیر گذاشته بلکه زیستگاه‌های حیوانات محلی را نیز تهدید کرده است.
یکی از نتایج مستقیم تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آبی در منطقه است. چشمه‌ها و رودخانه‌های کوچکی که در اطراف دماوند جریان داشتند، به تدریج خشک شده‌اند و این مسئله بر زندگی گیاهان و حیوانات محلی تأثیر منفی گذاشته است. کاهش منابع آبی، همچنین بر کشاورزی محلی نیز تأثیرات منفی داشته است. خشکسالی‌های پی‌درپی باعث کاهش محصولات کشاورزی و در نتیجه کاهش درآمد مردم محلی شده است.
افزایش دما نیز باعث کاهش پوشش گیاهی در منطقه شده است. گیاهان محلی که به شرایط خاص آب و هوایی دماوند عادت کرده بودند، با تغییرات جدید اقلیمی سازگار نشده و به تدریج از بین رفته‌اند. این مسئله باعث کاهش تنوع زیستی و افزایش فرسایش خاک در منطقه شده است. با کاهش پوشش گیاهی، خطر وقوع سیلاب‌ها و رانش زمین نیز افزایش یافته و می‌تواند به تخریب بیشتر زمین‌های دماوند منجر شود.
تغییرات اقلیمی باعث افزایش پدیده‌هایی مانند سیلاب‌ها و رانش زمین شده است. این پدیده‌ها، به‌ویژه در فصول بارانی، باعث تخریب بیشتر زمین‌های دماوند و ایجاد خطرات جدید برای ساکنان محلی شده‌اند. این تغییرات نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زند بلکه زندگی مردم محلی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و نیازمند توجه جدی و اقدامات فوری است.
اهمیت حفاظت و نیاز به اقدامات فوری
با توجه به وضعیت بحرانی دماوند، نیاز به اقدامات فوری برای حفاظت از این منطقه ضروری است. دولت و سازمان‌های محیط زیستی باید با همکاری یکدیگر برنامه‌های جامعی برای حفاظت و بازسازی دماوند اجرا کنند. این اقدامات شامل افزایش آگاهی عمومی، اجرای قوانین سختگیرانه و ترویج گردشگری پایدار است.
یکی از مهم‌ترین اقدامات، افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفاظت از دماوند است. برگزاری کمپین‌های آموزشی و تبلیغاتی می‌تواند به افزایش آگاهی مردم درباره تخریب محیط زیست و راه‌های حفاظت از آن کمک کند. این آموزش‌ها می‌تواند در مدارس، دانشگاه‌ها و جامعه عمومی برگزار شود. مشارکت مردم محلی در برنامه‌های آموزشی و حفاظت از محیط زیست نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اجرای قوانین سختگیرانه نیز یکی دیگر از اقدامات ضروری است. دولت باید با تقویت نظارت‌ها و اجرای دقیق قوانین حفاظت از محیط زیست، از ادامه تخریب دماوند جلوگیری کند. اعمال جریمه‌های سنگین برای متخلفان و برخورد قاطع با فعالیت‌های غیرمجاز، می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. همچنین، تقویت نقش نهادهای نظارتی و افزایش همکاری بین‌المللی در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
ترویج گردشگری پایدار نیز یکی دیگر از راه‌های حفاظت از دماوند است. با ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت گردشگران و آموزش آن‌ها درباره رفتارهای پایدار، می‌توان از تخریب بیشتر منطقه جلوگیری کرد. همچنین، توسعه گردشگری پایدار می‌تواند به افزایش درآمدهای محلی و بهبود شرایط اقتصادی منطقه کمک کند. ایجاد اقامتگاه‌های بومی و ترویج محصولات محلی نیز از دیگر اقدامات موثر در این زمینه است.
مقایسه شرایط ایران و روند جهانی
در حالی که بسیاری از کشورها با اجرای برنامه‌های حفاظت از محیط زیست به حفظ منابع طبیعی خود می‌پردازند، ایران همچنان با چالش‌های زیادی در این زمینه مواجه است. کمبود منابع مالی، عدم اجرای قوانین زیست‌محیطی و نبود آگاهی عمومی، از مشکلات اصلی در ایران هستند. بهره‌گیری از تجربیات موفق جهانی و افزایش همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به بهبود وضعیت حفاظت از محیط زیست در ایران کمک کند.
یکی از نمونه‌های موفق جهانی، برنامه‌های حفاظت از مناطق کوهستانی در سوئیس است. سوئیس با اجرای برنامه‌های جامع حفاظت از مناطق کوهستانی و توسعه گردشگری پایدار، توانسته است منابع طبیعی خود را به خوبی حفظ کند و هم‌زمان از درآمدهای گردشگری بهره‌مند شود. این تجربه می‌تواند الگویی برای ایران در حفاظت از دماوند باشد.
همچنین، کشورهای مانند کانادا با ایجاد پارک‌های ملی و حفاظت از مناطق طبیعی، توانسته‌اند تنوع زیستی خود را حفظ کنند و به توسعه پایدار برسند. این کشورها با تکیه بر آموزش عمومی و مشارکت جامعه، به حفظ منابع طبیعی خود پرداخته‌اند. ایران نیز می‌تواند با استفاده از این تجربیات موفق، به بهبود وضعیت محیط زیست خود بپردازد.